ÇAĞDAŞ EĞİTİME GİDEN YOL VE KÖY ENSTİTÜLERİ – 4
ÇAĞDAŞ EĞİTİME GİDEN YOL VE KÖY ENSTİTÜLERİ-4
Köy Enstitüleri, yurdun neredeyse tamamının öğretmensiz olduğu gerçeği göz önüne alınarak, Atatürk’ün görüşleri ve uygulamaları doğrultusunda, Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel tarafından ve İsmail Hakkı Tonguç’un çabalarıyla köylerden ilkokul mezunu zeki çocukların bu okullarda yetiştirildikten sonra yeniden köylere giderek öğretmen olarak çalışmaları düşüncesiyle kuruldular. Cumhuriyet öncesi geleneksel öğretmen okullarında yetişmiş öğretmenler için köylerde öğretmenlik yapmak, severek yapılacak bir görevden daha çok, zorunluluk olarak algılanıyordu. Şehir koşullarında yetişmiş çocukların öğretmen olanlarından gönüllü gideceklerin sayısı da yeterli değildi. Oysa okuma yazma oranı Cumhuriyetin ilk kurulduğu yıllarda % 5 bile değildi. Bunun yanı sıra nüfusun % 80’lik bölümü köylerde yaşıyordu. Köy Enstitülerinin kurulması ve yaygınlaşması konusunda Pedagoji Uzmanı Halil Fırat Kanad’ın çok önemli çalışmaları vardı. Bu çalışmalarında; zorunluluktan değil, özveriyle öğrenci yetiştirecek ‘köye göre öğretmen’ fikrini savunmuştu.
1940 yılının ilk günlerinden başlanarak, tarım işlerine elverişli geniş arazisi bulunan köylerde veya onların hemen yakınlarında Köy Enstitüleri açıldı. Seçilen şehirlerin biraz uzağında, tren yollarına yakın, tarıma elverişli 21 şehirde, köy okullarına öğretmen yetiştirmek üzere açılan Köy Enstitüleri, büyük bir inançla eğitim öğretime başladı.
Köy Enstitüsü çıkışlı öğretmenler, köylülere hem örgün eğitim verecek, okuma yazma ve temel bilgileri kazandıracak, hem de tarımın modern ve bilimsel tekniklerini öğretecekti. Bu öğretmenler, gittikleri yerlerde bilinmeyen tarım türlerini de köylülere öğretecekti. Kitaba, deftere dayalı öğretim yerine; iş için, iş içinde eğitim ilkesi uygulandı. Her köy Enstitüsünün kendisine ait tarlaları, bağları, arı kovanları, besi hayvanları, atölyeleri vardı. Derslerin yarısı kitaba dayalı teorik eğitim, diğer yarısı ise uygulamalıydı.
Köy Enstitüsünde, sabahın erken saatinde uyanan öğrenciler, kızlı ve erkekli halk oyunları oynayarak sabah sporlarını da yapmış oluyorlardı. Daha sonra, kendilerinden önce kalkıp fırında ekmek pişiren nöbetçi arkadaşlarının hazırladıkları kahvaltıya oturuyorlardı. Kahvaltıdan hemen sonra zorunlu okuma saati vardı.
Köy Enstitüsü öğrencileri, her sene en az 25 tane dünya klasikleri romanı okumakla yükümlüydü. Bu sayede zeki köy çocuklarından engin entelektüel birikimleri olan aydınlar oluşuyordu. Bu aydın köy öğretmenleri aynı zamanda en az bir tane müzik aleti çalmak zorundaydı.
Köy Enstitülerinin varlığını sürdürdüğü zaman diliminde 15.000 dönüm elverişsiz tarla ve arazi, tarıma elverişli hale getirilmiş ve üretim yapılmıştır. O yıllarda; 750.000 yeni fidan dikilmiş, 1.200 dönüm bağ oluşturulmuştur. Yine Köy Enstitülü öğrenciler tarafından, 21 Köy Enstitüsü, 60 tane işlik, 210 tane öğretmenevi, 20 uygulama okulu, 36 ambar ve depo, 48 ahır ve samanlık, 12 elektrik santralı, 16 su deposu, 3 balıkhane, 100 kilometre yol yapılmıştır. Ayrıca; yüzlerce kilometrelik su kanalları yapılarak, Köy Enstitüsü öğrencilerinin eğitim gördükleri çiftliklere sulama suyu getirilmiştir.
Köy Enstitülerinin kapatıldığı 1954 yılına kadar 1308 bayan ve 15.943 erkek olmak üzere toplam 17.341 köy öğretmeni yetiştirilmiştir. Bu öğrencilerin yetiştikleri 21 Köy Enstitüsünün kuruluş yıllarına göre 3 grupta toplamak mümkündür.
1940 öncesi fiilen var olanlar: Çifteler/ Eskişehir, Gülköy/ Kastamonu, Kepirtepe/ Kırklareli, Kızılçullu/ İzmir, 1940 yılında açılan Köy Enstitüleri; Akçadağ/Malatya, Akpınar/Samsun, Aksu/Antalya, Arifiye/ Sakarya, Beşikdüzü/ Trabzon, Cılavuz/ Kars, Düziçi/ Adana, Gönen/Isparta, Pazarören/Kayseri, Savaştepe/ Balıkesir, 1940 yılından sonra açılan Köy Enstitüleri ise; Dicle/Diyarbakır, Erciş/Van, Hasanoğlan/Ankara, İvriz/ Konya, Ortaklar/Aydın, Pamukpınar/Sivas, Pulur/Erzurum”
Köy Enstitüleri, tarıma elverişli arazisi olan köylerin yakınlarında kuruldu. Amaçlarından biri de köylülere alternatif tarım tekniklerini öğretmekti. Arıcılık bilmeyen köylerde arıcılık, bağcılık olmayan köylerde bağcılık, malcılık olmayan köylerde malcılık, marangozluk olmayan köylerde marangozluk konularında uygulamalı öğretim yapıyordu. Köy Enstitülerinin hepsinin kendisine ait tarım arazileri, atölyeleri vardı. Bu sayede öğretmenler kendi okullarına gittiği köyde, köylülerle işbirliği yaparak, okullarını kendileri yapıyor, devletin okul yapmasına gerek kalmıyordu. Hasanoğlan Köy Enstitüsü 1941 yılında kurulurken, diğer Köy Enstitülü öğrenciler tarafından inşa edilmiştir.
Köy Enstitülerinden mezun olan öğretmenlere, yetiştirildikleri branş ve gittikleri köye göre 150 parçaya varan alet ve edevat veriliyordu. Bu alet ve edevat okulun demirbaşı, üretilen mahsul ise; öğretmene ait oluyordu. Bu alet ve edevat ile hem yeni okul inşa ediliyor, okul binası varsa eksikleri onarılıyordu, hem de köylülere modern tarım teknikleri tanıtılıyordu. Öğretmenler, köylülere bu uygulamaları yaptırırken, bir taraftan da okuma yazma öğretiyor ve hatta müzik aleti çalmayı dahi öğretiyorlardı. Halkla bu denli yakın ve iç içe olmayı hem yasalar emrediyordu, hem de öğretmenlerin yetişme tarzı bunu gerektiriyordu. Okul saatlerinde öğrenciler ile iç içe olan öğretmenler, okul saatlerinin dışında ise; köylünün okuma yazma öğrenmesi ve üretimini daha bilinçli yapması için uğraş veriyorlardı.
Bu bakımlardan Köy Enstitüleri, uygulamalı öğrenim konusunda, dünyada benzeri görülmemiş bir eğitim örneği oluşturmuş ve dünyanın dikkatini üzerinde toplamıştır.
[email protected]
www.songuldundar.com
Yazarın Kitapları
Dost okurlarım, hepinizi sevgi ve saygılarımla selamlıyorum…
Yolculuğunuza yoldaş, yalnızlığınıza ses, daraldığınızda nefes, yüzünüze gülücük olacağına inandığım ve Terekeme şivesinde GÜLME anlamına gelen, HİNGİLLEME adlı kitabımı yüreğinize emanet ediyorum. O sizi gülümsetecek, siz de onu çok seveceksiniz.
Gazeteci köşe yazarı olarak, çok sayıda ve çeşitli konularda yıllardır makale yazmaktayım. Zaman zaman serbest şiir de yazıyorum. Ama benim asıl ilgi alanım; didaktik, kültürel ve yaşanmış olaylarla ilgili, roman ve öykü yazarlığıdır. Hal böyle olunca; bilimsel ve kültürel araştırmalar yapmak; aha bu yüreğimde adeta tutku halini almıştır. Bu nedenle; bol miktarda araştırma dokümanı bilgi dağarcığımda birikmiştir. Bu cümleden olmak üzere; her türlü yaşanmış öykü, fıkra, öykülü türküler ve yaşanmış hayat hikâyeleri ile arşivim dolu doludur. Doğduğum, büyüdüğüm ve ait olduğum etnik kültür birikimim de cabası. Üstüne üstlük; eşim, halk ozanı Âşık Selahattin Dündar’ın halk kültürü danışmanım oluşu da ballı börek!
Ben, Kars ili Terekeme kültürüne mensubum. Hal böyle olunca, zaten var olan Terekeme kültür birikimim üzerine araştırmalarımı da koyduğumda, şu an elinizde bulunan, “Terekeme/ Fıkra ve Gülmeceleri” kitabı vücut bulmuş oldu.
Çok zengin bir kültür olan Terekeme Kültürü; ozanlarıyla, âşıklarıyla, şairleriyle, ifacılarıyla, icracılarıyla, yazarlarıyla, ilim ve bilim adamlarıyla kitaplara sığmayacak kadar engin, ciltlere sığmayacak kadar zengin bir deryadır. Elinizdeki HİNGİLLEME/GÜLME isimli kitap, o deryada sadece bir damladır.
Terekemeler hakkında soy ve boy bilgisini, kitabın en sonunda özet olarak bulacaksınız. Bu size sadece elinizdeki kitabı okurken yardımcı olmayı amaçlamaktadır. TEREKEMELER konusunda daha geniş bilgi edinmek isteyen okurlarımız; Selahattin Dündar’ın, TEREKEMELER adlı soy ve boy araştırmaları kitabından yararlanabilirler.
HİNGİLLEME isimli elinizdeki kitabınızın anlatım diline yardımcı olmak üzere, kitabın sonunda Terekeme şivesinde harflerin okunuşu ve kelime anlamları mevcuttur. Terekeme şivesini bilmeyen veya az bilen okurlarıma, öncelikle bu bölümü okumalarını tavsiye ederim.
HİNGİLLEME’nin gülümseyen yüzü ile sizleri baş başa bırakıyorum.
İyi okumalar… Saygılarımla…
